آموزش دامداری

معرفی گونه ای حیوان اهلی به نام گوسفند

گوسفند یکی از پراستفاده ترین حیوانات اهلی است که شباهت های بسیاری به بز دارد . داری است که دارای سم ، دنبه و معده چهارقسمتی می باشد. در بین آنها نژادهای شاخ دار و بدون شاخ به وفور یافت می شوند و طول اندازه شاخ ها نیز به متفاوت می باشد . همه نژادهای این نوع دام اهلی نیستند و برخی گونه های وحشی گوسفند نیز در مناطق مختلف دنیا وجود دارد . جنس شاخ و ناخن های گوسفند از کراتین و سایر پروتئین ها می باشد . تعداد نژادها در بین این نوع دام ها بسیار متنوع بوده و در سراسر جهان پراکنده شده اند که برخی از این حیوانات حتی در معرض خطر انقراض نیز قرار دارند .

در نواحی مختلف دنیا ، مردمان زیادی از دیرباز وجود دارند که از طریق پرورش و نگهداری از گوسفندان به کسب درآمد مشغول هستند . وزن سنگین وزن ترین گوسفندان حتی تا 180 کیلوگرم هم می رسد و طول قد آنها هم معمولا 100 تا 150 سانتی متر است . قد و وزن گوسفندان نر معمولا بیشتر از ماده ها می باشد و سازگاری خوبی بعد از مدتی می توانند با محیط پیدا کنند . چند قلوزایی ویژگی است که اکثر دامداران به دنبال یافتن گوسفندانی با این خصوصیت هستند ، نژاد گوسفندانی که توانایی چندقلوزایی داشته باشند ، میزان سودآوری کسب و کار دامپروری را چند برابر می کنند .

گوسفند کلا جزو اولین حیوان هایی بود که به وسیله انسان ها اهلی شد . خاورمیانه ، اورپای مرکزی ، آمریکای شمالی ، استرالیا و نیوزیلند جزو مهم ترین نقاط دنیا هستند که پرورش دام در این مناطق به صورت جدی پیگیری می شود .
در مورد خصوصیات رفتاری گوسفند ، ذکر این نکته خالی از لطف نیست که آنها بسیار اجتماعی هستند و دوست دارند همیشه در گله باشند . نر های بالغ به نام قوچ و ماده ها به اسم میش نامگذاری می شوند . در فصول جفت گیری بین نرهای گله معمولا رقابت برای انتخاب میش ها ، انجام می شود . قوی ترین گوسفندان معمولا موفق به جفت گیری با ماده های گله می شوند . فصل جفت گیری عمدتا پاییز می باشد . بعد از حدود 5 ماه در فصل بهار میش ها یک یا دو بره به دنیا می آورند . این بره ها از زمان تولد تا چهار یا شش ماهگی باید در کنار مادرانشان به تغذیه بپردازند .
رشد روز افزون نیاز جامعه به مواد غذایی ، نابودی زیستگاه های پرورش طبیعی ، نبود رسیدگی  صحیح دامپروری در مناطق کم تر توسعه یافته از سه علل مهم انقراض گوسفندان محسوب می شوند .

گوسفند گیاه خوار است و به هیچ وجه نمی تواند گوشت بخورد . آنها به طور معمول غلات و علوفه مصرفی می کنند و توانایی وزن گیری در مدت زمان کوتاه ( البته در صورت رسیدگی صحیح ) را دارند . به جز علوفه باید روزانه به اندازه کافی آب نیز مصرف کنند .  

بیشتر شیری که از گوسفندان تولید می شود به محصولات لبنی همچون ماست و پنیر تبدیل خواهد شد .
در هر فصل زمستان یک گره از شاخ گوسفند رشد پیدا می کند . معمولا محققان از طریق شمردن این گره ها و یا بررسی وضعیت دندان ها ، می توانند سن این نوع دام زنده را تشخیص دهند .

بخش بزرگی از موفقیت در شغل دامپروری به نوع دام و سلامت آن بستگی دارد . برای اینکه با این موضوع بیشتر آشنا بشوید تصمیم گرفتم تا در یک مقاله کامل به شرح موضوع خصوصیات ممتاز یک گاو شیری مرغوب بپردازم .

قبل از خريد گاو شيري بايد ازسالم وبيمارنبودن آن اطمينان پيدا كنيد. بايد توجه كنيد كه گاو مورد نظر به طور مرتب واكسينه شده است وكارت بهداشت دارد. يك گاو سالم،‌تحرك كافي،‌چشمان شفاف، درشت و براق،‌موهاي براق و تميز،‌گوش برجسته و سيخ ،‌پوزه صاف و مرطوب و لب هاي گشاده دارد.

دقت كنيد تا حركت هاي غيرعادي گاو را با تحرك وشادابي آن اشتباه نگيريد . گاو را حركت دهيد تا ازمناسب بودن فاصله سم ها،‌راه رفتن منظم گاو ولنگ نزدن آن،‌مطمئن شويد.

ويژگي هاي اختصاصي گاوهاي شيري

1- قد و قامت(اندازه قد) :
خوب است بدانيد كه قد حيوان اثري درشيردهي آن ندارد. ولي گاو كوچك و ضعيف به علت اين كه
نمي تواند غذاي بيشتري بخورد ودرتلقيح مصنوعي به اسپرم هاي خوب،‌جواب نمي دهد،‌براي نگهداري مناسب نيست. درهرصورت گاوها را به سه دسته تقسيم مي كنند:

1- قد بلند به ارتفاع 150 تا 147 سانتي متر

2- قد متوسط به ارتفاع 140 تا 137 سانتي متر

3- كوتاه قد به ارتفاع 130 تا 127 سانتي متر

2- عمق بدن :
عمق بدن گاو شيري را با خط كشهاي مخصوص (كوليس) اندازه گيري مي كنند . ولي با ديدن ظاهر گاو نيز مي توان به عمق بدن آن پي برد. به طوري كه هرچه فاصله چاله شير تا آخرين دنده از قسمت عقبي حيوان بيشتر باشد، آن حيوان غذاي بيشتري مي تواند بخورد و قدرت توليد بالاتري دارد. البته اين صفت رابطه مستقيمي باميزان توليد شير ندارد ولي درعمر اقتصادي وتوانايي گاو براي توليد بيشتر اثر دارد.

3- زاويه دار بودن بدن درمنظر پشتي:
اين صفت به طور مستقيم با شيرواري گاو رابطه دارد. زاويه داربودن يعني هر وقت از عقب حيوان به سمت سرش نگاه كنيم،‌يك زاويه تيز كه درسمت پاياني گردن باريكتر مي شود،‌ببينيم. هرچه اين زاويه تيزترباشد ، دام ازنظر خصوصيت هاي شيرواري،‌وضعيت بهتري دارد. البته بايد توجه داشته باشيد كه نبايد اين صفت را با لاغري گاو اشتباه گرفت.

زاويه داربودن گاو درمنظر پشتي نشان مي دهد كه اين گاو سروگردن كشيده،‌دنده هاي برجسته و ظريف وبدني كشيده و موزون دارد. درحقيقت كمر صاف، محكم و قوي،‌گردن نازك و كشيده، نداشتن غبغب وزاويه داربودن گلو موجب به وجود آمدن چنين زاويه اي شده است.

4- عرض وزاويه كپل :
عرض كپل رابطه مستقيمي با زايمان آسان وبه دنيا آمدن گوساله سالم و درشت دارد. هرچه عرض كپل گاو شيري بيشتر باشد، بهتر است. براي دانستن عرض كپل، كافي است كه فاصله دو استخوان مفصل خاصره راست و چپ گاو را اندازه گيري كنيم. فاصله اين دو، نشان دهنده عرض كپل گاو است.

نكته مهم
نكته مهم ديگر اين است كه زاويه كپل گاو بايد يك شيب ملايم از سمت برجستگي مفصل ران به استخوان وركي پايين گاو داشته باشد. براي اندازه گيري اين زاويه بايد به استخوان مفصل ران گاو توجه كنيد وشيب آن را نسبت به محل پين گاو بررسي كنيد . شيب بالاتر و شيب پايين تر براي گاو شيري مناسب نيست و موجب ناراحتي هايي درتوليد مثل وخروج ناقص ترشح هاي رحمي گاو مي شود. همچنين ظريف بودن و يك نواختي دم ازمحل اتصال تا انتها،‌نشان دهنده شيرواري گاو است.

5- پاها و شكل قرارگرفتن آنها :

- پاهاي جلو
پاهاي جلو بايد مستقيم وبدون خميدگي به بدن وصل شده باشند و بيش از حد بلند يا كوتاه نباشند. همچنين فاصله دو پا،‌نشان دهنده عرض سينه است. عرض سينه متوسط ويا بيش ازحد متوسط درعمر اقتصادي حيوان وشيرواري گاو اثر دارد.

- پاهاي عقب
خوب است بدانيد كه وضعيت دو مفصل خرگوشي گاو درشيرواري آن اثر دارد. به طوري كه هرچه مفصل پاهاي عقب گاو ظريف تر باشد،‌گاو شيروارتر است. به علاوه پاهاي عقب گاو درمنظر پشتي بايد مستقيم و بدون انحراف به داخل بدن وصل باشند. به طوري كه بتوان مستطيلي را بين دو پاي عقب گاو رسم كرد. اگر دو مفصل پاهاي عقب گاو به هم نزديك و پاها و سم ها به بيرون منحرف باشند،‌كمترين ارزش را به آن گاو مي دهند. حال آنكه پاها بايد بدون انحراف و مفصل هاي خرگوشي بايد با ران،‌پاها و سم ها، موازي باشند.

اگر پاهاي گاو را از پهلو نگاه كنيد بايد مفصل هاي خرگوشي پاهاي عقب داسي شكل باشند. البته بايد توجه كنيد كه گاهي ممكن است گاو به دليل اشكال درلگن ويا عفونت،‌سم ها و پاهاي خود را به داخل كج كند. بنابراين نبايد اين موضوع را با خميدگي داسي شكل پاهاي عقب اشتباه گرفت.

6- ارتفاع عقبي :
اين ارتفاع نشان دهنده ظرفيت توليد شير درگاو است. براي بررسي اين صفت كافي است فاصله زير فرج دام را تا محل اتصال به بدن گاو اندازه بگيريد. هرچه اين فاصله كمتر باشد، بهتر است.

7- عمق :
عمق يعني بررسي وضعيت كف (به غير از نوك آن) با مفصل خرگوشي پاهاي عقب. البته درست است كه هرچه بزرگتر باشد،‌شير بيشتري را درخود جاي مي دهد،‌ولي يك با عمق بيشتر(حجيم تر)زودتر به زخم و ورم آلوده مي شود.

بنابراين دربررسي اين صفت بايد به سن دام توجه كرد. به طوري كه هرچه سن دام بالاتر رود، عمق بيشتر مي شود. درتليسه ها بايد كف نسبت به مفصل خرگوشي،‌حدود 3 انگشت(5 سانتي متر)بالاتر قرار گرفته باشد.

8- نگه دارنده ها(ليگامان ها) :
نگه دارنده ها درحقيقت رباط هاي وسطي محفظه هستند. اين رباط ها چنان درمنظره پشتي قرارگرفته اند كه به نظر مي آيد محفظه به دو قسمت تقسيم شده است . رباط ها درحقيقت نگه دارنده هاي اصلي واوليه هستند. همچنين عامل مهمي درنگه داشتن درمحل اصلي خود هستند. اگر نگهدارنده ضعيف باشد،‌ به حالت شل و پاندولي درمي آيد. درنتيجه طول عمر اقتصادي گاو كم مي شود . بنابراين هنگام خريد يك گاو شيري بايد توجه داشت كه درمنظره پشتي درحالي كه پرازشير است ، وسط گاو ، خط وجود داشته باشد. همچنين اين خط و شكاف بين ي،‌عميق و سراسر را فراگير باشد.

9- عرض :
هرچه عرض گاو بيشتر باشد، دام قدرت شيرواري بهتري دارد. همچنين طول عمر اقتصادي آن نيز زياد است. براي بررسي اين صفت،‌درمحل اتصال به بدن وبرگشتگي موهاي دو طرف ، فاصله دو طرف پاهاي آن را اندازه گيري مي كنند. توجه كنيد كه هنگام بررسي اين صفت نبايد گاو بدشكل ايستاده باشد وپاهاي عقب آن ازهم باز باشد.

10- اندازه سرك ها :
يكي ازمواردي كه بايد هنگام خريد گاو شيري بسيار به آن توجه شود ،‌اندازه سرك هاي گاو است. براي بررسي آنها بايد طول سرك و وضعيت آنها را از جلو وعقب وپهلوي حيوان اندازه گيري كرد. چند حالت غير طبيعي درك وجود داردكه بايد به آنها توجه كرد. اين حالت ها عبارتند از:

الف- ك ها نبايد به شكل ك هاي بز باشند وبه اصطلاح بزي نباشند.

ب- ك هاي خيلي قطور به درد شيردوشي نمي خورند.

ج- سوراخ ك ها نبايد بيش از حد ريز و يا گشاد باشند.

اندازه مناسب براي سرك هاي جلو حدود 5 تا 6 سانتي متر وبراي سر ك هاي عقب 4 تا 5 سانتي متر است . يعني بايد سر ك هاي جلو كمي بلندتر ازسرك هاي عقب باشد. علاوه براندازه ،‌بايدتوجه داشت كه هاي گاو شيري ورم كرده و گرم تر از حد معمول نباشد. همچنين رنگ آن غيرعادي وزخمي نباشد. اگر به گاو مشكوك هستيد،‌كمي از شير آن را دريك فنجان،‌ظرف يا پارچه سياه بدوشيد وبررسي كنيد تا مواد ريز خارجي و غيرطبيعي درآن ديده نشود. به اين روش،‌آزمايش فنجان سياه گفته مي شود. زيرا درپارچه يا ظرف سياه، عامل هاي ريز حاصل ازفعاليت باكتري ها و ميكروب ها به سادگي ديده مي شوند.

11- محل قرارگرفتن سرك هاي جلو و عقب :
هنگام بررسي اين صفت بايد به شكل قرارگرفتن نوك ك ها و محل آنها نسبت به محفظه دقت كرد. اگر سرونوك ها بيش از حد به هم نزديك ويا ازهم دور باشند،‌غير طبيعي است.

براي بررسي محل قرارگرفتن سرك ها بايد كل گاو را به 4 قسمت تقسيم كنيم. به طوري كه نوك هر بايد دروسط هريك از اين 4 قسمت قرارگرفته باشد. همچنين فاصله نوك ها نسبت به هم مساوي ومتناسب باشد.

خلاصه مطالب :
1- هنگام خريد گاو شيري ابتدا بايد دقت كرد كه دام بيمارنباشد وواكسن هاي لازم به آن تزريق شده باشد.

2- عرض كپل گاو شيري هرچه بيشتر باشد،‌بهتر است.

3- هرچه پاهاي عقب گاو،‌ظريف تر و زاويه آنها داسي شكل (بسته تر) باشد،‌مناسب تراست.

4- بايد توجه داشت كه گاو،‌بيش ازحد عميق نباشد. چون دراين صورت ،‌ گاو زودتر به انواع بيماريها ازجمله ورم مبتلا مي شود.

5- بايد توجه داشت كه دربررسي سرك هاي گاو شيري،‌سر ك هاي جلو كمي بلندتر ازسرك هاي عقب باشد.

6- آزمايش فنجان سياه، بهترين وآسان ترين روش براي بررسي آلودگي شير به ميكروب وعامل هاي خارجي است.

7- سرك هاي گاو بايد درمركز هر4 قسمت گاو قرارگرفته باشد.

چند نكته مفيد:
· قبل ازخريد گاو شيري، ازسالم بودن گاو مطمئن شويد . توجه كنيد كه گاو موردنظر به طور مرتب واكسينه شده و كارت بهداشت داشته باشد.

· درزمان خريد گاو شيري بايد به ويژگي هاي اختصاصي حيوان توجه كافي كرد.

· عرض كپل گاو رابطه مستقيمي با زايمان آسان وبه دنيا آمدن گوساله سالم ودرشت دارد.

· هرچه مفصل پاهاي عقب گاو ظريف تر باشد، گاو شيروارتر است.

· هرچه ارتفاع عقبي گاو كمتر باشد بهتر است.

· اگر نگه دارنده ها(رباط ها)ضعيف باشند، ها شل شده و طول عمر اقتصادي گاو كم مي شود.

· اندازه مناسب براي سرك هاي جلو حدود 5 تا 6 سانتي متر وبراي سر ك هاي عقب 4 تا 5 سانتي متر است.

درزمان خريد گاو،‌آزمايش فنجان سياه را انجام دهيد تا ازسلامت و شير مطمئن شويد.